MURGUIALDAY BASERRIAREN IKERKETA HISTORIKOAREN LABURPENA
Murguialday baserria eta San Andres ermita, XVI. mendeko istorio bat
Sarrera
Oñatiren historia zabalean barrena aurki dezakegu baserri hau, zeinak, San Andres ermitarekin batera aipatzean, urrezko garai bat gogorarazten digun: XVI. mendea. Adierazpen soil honek, baserri eta ermita arruntak diruditenak, arkitektura eta espiritualismoaren gailurraren ikur bihurtzen ditu, Oñatiko euskal lur oparoan errotuak.
Murgialdai Baserria: Jatorria Historian.
Oñatiko herrigunetik San Martineko zuhaiztia zeharkatzen duen bidea jarraituz, Murguialday baserrira iristen gara. Eraikuntzaren xehetasunak mendeetan zehar galdu diren arren, egungo ikerketek argitu ahal izan digute haren iraganaren ingurukoak.
Murguialday oinetxea, jada 1461eko dokumentuetan aipatzen zena, belaunaldi askoren lekuko izan da, etxea bereizten duen abizen eramaile izandakoak. XV eta XVI mendeen artean, baserria lur honetako seme-alaba nobleen etxe izan zen, etxebizitza zaharreko aztarnek, gaur egungo eraikinari lotuak, erakusten duten bezala. Denboran zehar iraun duen etxe honek, ezabatu ezineko arrastoa utzi duten familien leinu eta oinordetzak gordetzen ditu.
Murguialdayren ondarea
Denboraren poderioz, Murguialday oinetxea eraldatu egin zen, garai bakoitzaren eskakizunetara egokituz. Gaur egungo eraikinak, duela mende bat egina, modernitatearen aurrerakuntzak islatzen dituzten aldaketa ugari jasan ditu. Eraldaketak izan arren, bertan bizitako familien ondareak luzaroan iraun du, baserriaren hormekin bat egin ziren abizenen historiak erakusten duen bezala.
Murguialdaytarrek beste lurraldeekin duten lotura bistakoa da, Eulate eta Larraonarekin esaterako, non abizenak Oñatin duen jatorriaren oihartzun gisa iraun duen luzaroan. Jaiotetxea utzi eta Nafarroara joan ziren Antonio eta Pedro Murguialdayren istorioek zera azaltzen dute, abizena bere jaioterritik urrun loratu zela, lur berrietan errotuz.
San Andres Ermita, Fedearen itsasargi
San Andres ermita, Murguialday baserriaren ondoan kokatua, auzoko bizilagunentzat elkartze eta gurtza tokia zen. Bere historia ezjakintasunez beterik badago ere, elkartean eragin ukaezina izan zuen. Ermita hau, fededunak deitzen zituen kanpaiarekin eta belaunaldi askoren otoitzak jaso zituen aldarearekin, fedearen erreferentzia-puntu bat zen Murgiako egunerokoan.
Mendeetan zehar, ermitak herrien debozioaren ikurrak izan dira eta hala zen San Andres ere. Ermita hauetako asko denborarekin desagertu ziren arren, San Andresek Murgiatarren oroimenean dirau, Oñatiren bizimoduan zerion erlijiotasun sakonaren lekuko.
XVI. mendea Oñatin, disdira paregabea
XVI. mendean, Oñati ez zen herribildu soil bat, eraikuntzarako griña bizia zegoen herria baizik. Artea eta fedea elkartzen ziren bertan, hilezkorrak izango ziren monumentuak eratuz. Bisitariei harro banatzen zaien turismo-informazio liburuxkek ikaragarri baliotsuak eta ederrak diren lanak aurkezten dituzte, hots, San Miguel Parrokiako Pietatearen Kaperako Erretaula; marmolezko mausoleoa, forja dotoreko burdin hesi platereskoa eta egurrean landuriko erretaula. Errenazimenduko altxor hau, Rodrigo Mercado de Zuazola Avilako apezpiku ospetsuarena, XVI. mendeko arteen laburpen gisa ulertzen da.
Humanismoak eta Errenazimenduko ideiek ere eragina izan zuten lurralde honetan. Hala azaltzen du 1540ko apirilaren 23an, Pablo III Aita Santuaren bulda baten menpe sortutako Oñatiko Unibertsitateak. Unibertsitate hau, Euskal Herriko lehena, euskal Errenazimenduaren eraikin esanguratsuenetariko bat da, fatxadaren apaingarri miresgarriekin eta bere garaiko handitasuna islatzen duen puntu erdiko arkudun barne-patioarekin.
Murguialdayren Noblezia
Lehengo mendeetan, “oinetxe” hitza ez zen etxe baten adierazle soila, nobleziaren eta leinuaren baieztapena baizik. Murgialdaiko bizilagunek, eskualdeko beste askok bezala, pribilegioak zituzten, hainbat ordainketetatik salbuetsiz batetik, eta lehentasuna emanez bestetik, kaparetasun espedienteetatik babesturik. Hala ere, ez zen horrelako bereizketak zituen etxe bakarrak Murgia auzoan; Bixain, Elorrixa eta Umerezek ere ohore hau partekatzen zuten.
Murguialdaytarrek, haien garaian, adorez defendatu zituzten beraien izena eta lurraldea, Nafarroako auzi zahar batek erakusten duen bezala. Herribildu guztian zehar ezagutu eta errespetatzen zen oinetxe hau kaparetasun eta fedearen gotorlekua zen, Oñatiko jaunentzat tributu gabekoa eta arraza garbiko zein Inkisiziotik at zeuden kristau zaharren etxea. Obrak indarrean zeudenean eta Oñati hazten zebilenean, leinu nobleko familia hauen rolak erabakigarriak ziren. Halere, batzuetan haien zereginak, ondorengoek ezagutu zuten nekazaritza soilarekin nahasten ziren.
Ondorioa
Murguialday baserriaren eta San Andres Ermitaren historia saga epiko bat da, leinua, fedea eta elkarte batek mendeetan zehar izandako bilakaera lotzen dituena. Oñatiko txoko honek, non iraganak eta orainaldiak topo egiten duten, bizirik jarraitzen duen ondarea gordetzen du bere hormetako harrietan eta baita zuhaitz artean jotzen duen airean. Kontakizun, izen, eta aztarna bakoitza euskal historia zabalaren zati dira, izandakoaren handitasunaren oroigarri eta oraindik izan daitekeenaren itxaropena.
